Stelt u zich voor: krachtige botsingen tussen sterren — een zogenoemde kilonova — kunnen onze planeet compleet ontwrichten door een stortvloed aan dodelijke straling. Denk aan gammastralen, kosmische straling en röntgenstralen die bij zo’n kosmisch spektakel vrijkomen. Nederlandse en internationale wetenschappers luiden voorzichtig de noodklok: de gevolgen kunnen ingrijpend zijn.
Kilonova: wat gebeurt er en waarom is het zo gevaarlijk?
Een kilonova ontstaat als twee neutronensterren, compact en zwaar (een theelepel weegt zo’n miljard ton!), met elkaar in botsing komen. Het resultaat? Een enorme ontploffing die een schokgolf van straling — en dus gevaar — het heelal in slingert. Volgens onderzoek van Haille Perkins (University of Illinois Urbana-Champaign) zou een kilonova binnen 36 lichtjaar van de aarde rampzalig kunnen uitpakken. “Zo’n uitbarsting vernietigt onze ozonlaag en maakt ons extreem kwetsbaar voor UV-straling. En dat effect zou zomaar duizend jaar kunnen aanhouden.”
Hoe dichtbij is “gevaarlijk dichtbij”?
Het precieze risico is lastig in te schatten, geeft Perkins aan. Er spelen allerlei factoren mee, zoals de energie van de explosie en vanuit welke hoek we de kilonova meemaken. Maar duidelijk is: als het gebeurt in ons kosmische ‘buurtje’, dan zijn de rapen gaar.
- Kosmische stralen — Het grootste gevaar volgens de onderzoekers. Bij een kilonova trekt een ‘bel’ van kosmische straling het universum in. Komen wij in dat spoor terecht, dan krijgen wij een regen van hoog-energetische deeltjes over ons heen die alles en iedereen kan aantasten.
- Gammastraling — Net zo onheilspellend. Deze stralen schieten na de botsing in twee smalle stralenbundels honderden lichtjaren het universum in. Staat de aarde op ramkoers, dan kan de atmosfeer letterlijk weggebrand worden over een afstand van 297 lichtjaar. Zelfs een glimp van die straling zou onze ozonlaag flink kunnen aantasten en het herstel kan vier jaar duren. Geloof mij, dat wil je niet meemaken — nieuwe zonnebrand helpt dan echt niet meer.
- Röntgenstraling — Gammastraling die botst op ‘sterrenstof’ (ook wel het interstellaire medium genoemd) zorgt voor röntgenstraling die dezelfde schade aan onze ozonlaag kan aanrichten, maar dan nog hardnekkiger. Gelukkig zou de aarde daarvoor wel héél dichtbij moeten liggen: binnen 16 lichtjaar.
Kilonova’s: zeldzame kosmische fenomenen
En nu het goede nieuws — écht paniekvoetbal is niet nodig. Perkins legt uit dat kilonova’s bijzonder zeldzaam zijn. In de Nederlandse sterrenkunde-wereld maakt men zich sneller zorgen over zaken als zonnestormen, asteroïde-inslagen (denk aan die meteoriet boven Noord-Brabant in 2022!) of supernova-explosies, die een groter risico vormen in ons dagelijks leven.
Ooggetuigen in het heelal: recent onderzoek
Perkins en haar team keken naar een gebeurtenis uit 2017: een botsing tussen neutronensterren op 130 miljoen lichtjaar afstand. Die explosie lanceerde een deeltjeswolk die 1.300 keer zwaarder was dan onze aardbol. Destijds dachten sommige wetenschappers dat kilonova’s ons konden leren hoe zeldzame grondstoffen zoals goud, platina en uranium zijn ontstaan. Dat blijft natuurlijk ontzettend fascinerend voor wie wel eens over de Dam fietst met gouden sieraden — misschien draag je dus letterlijk het resultaat van zo’n explosie om de nek.
James Webb-telescoop brengt kosmische klappers dichterbij
In maart 2025 zagen onderzoekers de nasleep van een vermoedelijke kilonova — voor het eerst gevangen met de James Webb Space Telescope. Volgens hoofdonderzoeker Andrew Levan (Radboud Universiteit, Nijmegen) opent dat de deur voor nóg beter internationaal onderzoek. Ruimtevaartminnend Nederland volgt dit natuurlijk op de voet; sterrenkunde was nog nooit zo spectaculair relevant. Klinkt bizar, maar zelfs met een kleine telescoop in de eigen tuin van Friesland kunt u de kosmische horizon afspeuren.
Moeten we ons zorgen maken?
Het blijft onwaarschijnlijk dat we in ons leven een kilonova “om de hoek” meemaken. Maar even dagdromen over het lot van de aarde en de rol van ongekende kosmische krachten — dat mag altijd. En tot het zover is, focussen we ons misschien toch beter op die zonnestormen en ruimtepuin boven de Noordzee.
