U hoort ze vast geregeld op straat of aan de koffieautomaat: eigenwijze uitdrukkingen waar een dier in verstopt zit. Toch staat bijna niemand stil bij de verrassende achtergrond van deze taalkunsten. Wist u dat die uitdrukkingen vroeger soms een totaal andere betekenis hadden?
Ik nam drie van de bekendste uitdrukkingen met dieren onder de loep. En eerlijk is eerlijk — sommige feiten zijn verrassender dan een haring zonder uitjes.
Bent u echt op de hoogte van waar deze gezegden vandaan komen? Of gebruikt u ze vooral omdat u ze nu eenmaal zo heeft geleerd?
Drie populaire uitdrukkingen met een diepere betekenis
‘Zo blij als een vis in het water’
‘Zo blij als een vis in het water’: deze uitdrukking klinkt u waarschijnlijk net zo vertrouwd in de oren als de geur van stroopwafels bij de markt.
Volgens taalkundige bronnen stamt deze zegswijze uit het begin van de negentiende eeuw. Waarschijnlijk was het oorspronkelijk “zo blij als een vis tijdens vloed” — dat klinkt nét iets minder pakkend, toch?
Het idee: vissen zijn tijdens hoogwater een stuk veiliger dan bij laagwater. Ze kunnen zich dan verbergen voor vissers. Logisch dus dat dit beeld al snel in de volksmond terechtkwam (en stiekem gebruiken we hem nóg zonder er bij na te denken).
‘Ik heb honger als een paard’
Wanneer u bijna omvalt van de trek — bijvoorbeeld als u een hele dag vergat te lunchen — komt deze uitdrukking vaak goed van pas.
‘Ik heb honger als een paard’ wordt vooral rond etenstijd geroepen, meestal met een beetje humor tussendoor. Maar waar komt dit gekke beeld vandaan? Volgens taalkundigen zijn er meerdere verklaringen.
Sommigen denken dat het te maken heeft met de enorme eetlust waar paarden om bekend staan. In boerendorpen rond Utrecht hoorde je het vroeger al op het erf. Anderen vermoeden dat uitdrukkingen als deze zich gewoon in de volksmond verspreid hebben. Soms is de oorsprong nét zo ongrijpbaar als een paling in een emmer snot.
‘Kat in je keel’
Misschien wel de leukste om te gebruiken tijdens een ongemakkelijk gesprek: “Heb je een kat in je keel?” Met de schattigheid van elke poezenvideo op TikTok — maar dan in uw vocabulaire.
Oorspronkelijk komt deze uitdrukking uit het Engels (“cat got your tongue?”), maar inmiddels is het ook in Nederland ingeburgerd. In Rotterdam hoor je hem misschien nog iets vaker dan in Maastricht, gek genoeg.
De betekenis is eenvoudig: je zegt even niets of bent volledig uit het veld geslagen. Waarom een kat? Misschien omdat een kat stiekem, bijna muisstil, kan zijn. Of omdat je niet onder woorden kunt brengen wat je eigenlijk wilt zeggen — uit angst, verlegenheid of gewoon een droge keel.
Wat nemen we mee?
Laten we eerlijk zijn: deze uitdrukkingen kleuren de Nederlandse taal. Ze verbinden ons met het verleden — en soms zeggen ze alles, zonder dat we het dóór hebben. Kunt u er vandaag eentje gebruiken? Probeer het eens bij uw AH of in de trein naar Den Bosch. Wedden dat mensen even moeten glimlachen?
