De gebeurtenissen op die avond
Op donderdag tien jaar geleden veranderden gecoördineerde terroristische aanvallen Parijs in een bloederig toneel van rampspoed. Met schoten op caféterrassen, explosies bij een stadion en een nachtelijk bloedbad in de Bataclan concertzaal, kwamen 132 mensen om het leven en raakten honderden gewond. Voor veel families is de tijd gescheiden in een periode vóór en ná de aanslagen. Die nacht heeft het veiligheidsgevoel en het maatschappelijke bewustzijn in Frankrijk ingrijpend veranderd, waarbij de veiligheidsmaatregelen werden aangescherpt en er een bloeiende civiele solidariteit ontstond die nog altijd voortduurt.
Herdenkingen en publieke bijeenkomsten
Op de dag van de herdenking worden in Parijs ceremoniële plechtigheden gehouden, geleid door president Emmanuel Macron en burgemeester Anne Hidalgo, bij de locaties van de aanslagen. De ceremonies starten bij Poort D van het Stade de France in Saint-Denis, waar de eerste gewonde, Manuel Dias, werd omgebracht. Vervolgens bewegen de herdenkingen zich naar de cafés in de tiende en elfde arrondissementen en eindigen bij de Bataclan.
Rouwenden, familieleden en vrienden van de slachtoffers staan dicht bij de gedenkplaten tijdens de minuut van stilte. Bij de herdenkingsplechtigheid worden onder het protocol ‘families first’ ook enkele nabestaanden door Macron geëerd met het leggen van kransen. Op de Place de la République laten Parijs bewoners kaarsen, bloemen en briefjes achter bij het standbeeld van Marianne, het nationale symbool, en volgen de ceremonies via een groot scherm. Kinderen komen samen met ouders om symbolische handelingen uit te voeren, zoals het aansteken van kaarsen en het neerleggen van bloemen, die de plek voor iedereen tastbaar maken.
Symbolische verklaringen en blijvende herinneringen
Op woensdagavond vóór de herdenking werden het standbeeld en de omliggende gebouwen verlicht in de Franse vlagkleuren, blauw, wit en rood. Een groot aantal aanwezigen hield een nachtelijke vigil met brandende kaarsen. Hidalgo verklaarde tijdens de bijeenkomst dat ‘Tien jaar later is de emotie nog steeds voelbaar’ en dat hoop ondanks het verdriet gedeeld moet worden.
De voorlopige hoogste bijeenkomst vindt plaats in de Jardin du 13-Novembre, een nieuwe herdenkingstuin tegenover het stadhuis. Deze tuin, ontworpen met nabestaanden en overlevenden, bevat 132 namen op granieten zuilen en weerspiegelt de locaties van de aanvallen. Kleine symbolen van leven zoals vogelbaden en nestkasten, op vraag van families, vormen een onderdeel van het ontwerp. De ceremonie is gepland om 18.00 uur, met aanwezigheid van Macron en Hidalgo.
Vervolg en symboliek in de stad
Na zonsondergang wordt de Eiffeltoren opnieuw verlicht in de kleuren van de Franse vlag, vergelijkbaar met de verlichting op woensdagavond, als een stil eerbetoon in de skyline van Parijs. Daarnaast wordt een minuut stilte gehouden bij de Franse WK-kwalificatiewedstrijd tegen Oekraïne in het Parc des Princes, georganiseerd door de Franse voetbalbond.
Op 13 november 2015, een vrijdag, vielen negen ISIS-strijders en zelfmoordenaars binnen enkele minuten in elkaar. Zelfmoordenaars detoneerden buiten het Stade de France, terwijl terroristen met geweervuur caféterrassen bestookten. Om 21.47 uur stormde een groep aanvallers de Bataclan binnen, waarbij 90 mensen omkwamen voordat de politie de bezetting beëindigde. Twee overlevenden, die later zelfmoord pleegden, worden erkend als slachtoffers.
De impact op de overlevenden
Voor overlevenden opent de datum diepe wonden. Arthur Dénouveaux, die de Bataclan wist te ontvluchten en leiding geeft aan de organisatie ‘Leven voor Parijs’, zegt: “De tiende verjaardag is aangekomen en emoties en spanning zijn overal onder ons overlevenden.” Hij voegt eraan toe: “Je herstelt nooit volledig. Je leert gewoon anders te leven.”
Veel mensen beschrijven een tweede taak na rouw: het herstellen van het gewone leven — werk, vriendschappen en de dagelijkse geluiden — zonder te aarzelen. In 2021–2022 werd een proces afgerond met levenslange gevangenisstraf zonder recht op vervroegde vrijlating voor Salah Abdeslam, de enige overlevende dader, en voor 19 anderen werd een veroordeling uitgesproken. Voor velen bleef aansprakelijkheid een herinnering aan het trauma en het werk dat dagelijks moet worden gedaan om te herstellen; het gaf ook duidelijkheid over wat beschermd moet worden.
De boodschap van herdenking
Bij het voorlezen van de namen en het leggen van kransen wordt consequent dezelfde boodschap uitgedragen: herinner de slachtoffers, eer de hulpverleners en behoud de gewone dingen die de aanvallers wilden verstoren. Volgens de organisatoren is het doel eenvoudig: rouw die niet in spektakel verandert, herinnering die ruimte biedt aan de levenden.
