Heeft u ooit in een kringloopwinkel of antikariaat een prachtig oud boek in handen gehad? Misschien eentje met een knalgele of donkergroene kaft, typisch Victoriaans. Let dan goed op — chemische experts slaan alarm: veel antieke boeken uit de 19e en vroege 20e eeuw bevatten kleurstoffen die ronduit giftig zijn.
Wat zit er eigenlijk in die oude kaften?
Onlangs heeft de American Chemical Society een rapport uitgebracht waarin wordt gewaarschuwd voor deze “vergiftigde bibliotheken”. De aanleiding? Onderzoekers van Lipscomb University in Tennessee ontwikkelden samen met de universiteit van Vanderbilt een nieuwe testmethode. Zij brachten voor het eerst X-ray diffractie in de praktijk op oude boekomslagen, een techniek die eerder alleen gebruikt werd voor oude schilderijen en behang. En het resultaat was opvallend: veel oud textiel in boekbindwerk bevat nog altijd zorgwekkende hoeveelheden lood en chroom — vooral bij opvallend groene en gele kaften.
Waarom is het gevaarlijk?
- Lood en chroom kunnen schade geven aan longen, zenuwen en de vruchtbaarheid — zelfs kanker veroorzaken.
- Het risico is het grootst bij boeken waarvan het pigment in stof of slijtage terechtkomt, of als u zo’n boek vaak vastpakt zonder handschoenen.
- In sommige monsters werd tot wel zes keer de veilige grenswaarde van lood aangetroffen. Dat is schrikken — tja, dat verwachten we in 2025 toch niet meer in de buurt van boeken?
Hoe herkent u een mogelijk ‘giftig’ boek?
Het geldt vooral voor kleurige omslagen uit de Victoriaanse tijd (ruwweg 1830-1900) en vroege 20e eeuw. Opvallende kleuren — denk aan appelgroen, citroengeel, paars — zijn het verdachtst. Vooral boekenhandelaren, bibliothecarissen en verzamelaars doen er goed aan kritisch te kijken en met kennis van zaken te werken.
Wat doen Nederlandse bibliotheken & verzamelaars nu?
Net zoals in Amerika slaan ook hier archivarissen en boekliefhebbers alarm. Zo zijn veel erfgoedinstellingen, waaronder het Literatuurmuseum in Den Haag, voorzichtig met de opslag van felgekleurde boekbanden. En in de IJ-Hallen in Amsterdam, waar liefhebbers nog altijd naar bijzondere vondsten speuren, zijn handschoenen tegenwoordig eerder regel dan uitzondering.
Praktische tips bij het omgaan met oude boeken
- Draag dunne handschoenen als u oude, felgekleurde boeken doorbladert of verplaatst.
- Vermijd contact met mond, ogen of huid — was uw handen na afloop.
- Bewaar oude boeken in plastic hoezen of vitrines om stof en direct contact te minimaliseren.
- Raadpleeg deskundigen als u vermoedt dat u een bijzonder exemplaar bezit — bijvoorbeeld bij de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag of via lokale antiekexperts.
Een beetje dystopisch, maar intrigerend
Het idee dat geschiedenis letterlijk ‘giftig’ kan zijn, fascineert mij als redacteur (en boekenwurm). Want wie had gedacht dat ons literaire erfgoed zulke chemische verrassingen in petto heeft? Eén ding is duidelijk: het loont om even stil te staan bij wat vorige generaties normaal vonden — en dat we nu met frisse blik naar onze boekenkasten moeten kijken.
Handig om te weten
- Er loopt momenteel internationaal onderzoek naar deze gifstoffen, zoals het Poison Book Project van het Winterthur Museum in Delaware.
- Heeft u een bijzondere vondst gedaan? Deel uw ervaring op forums als boekwinkeltjes.nl of met kenners van het Nederlands Genootschap van Bibliofielen.
Dus, volgende keer dat u een opvallend oud boek tegenkomt op de Noordermarkt of in een Haagse boekenwinkel — kijk niet alleen naar de kaft, maar denk ook even aan wat daarachter schuilgaat.
