De terugkeer van Indigenous artefacten door het Vaticaan
Op zaterdag heeft het Vaticaan 62 voorwerpen teruggegeven aan inheemse gemeenschappen in Canada, als onderdeel van de voortdurende erkenning door de katholieke kerk van haar rol in het onderdrukken van de inheemse cultuur in Noord-Amerika. Tijdens een audiëntie overhandigde paus Leo XIV de artefacten, waaronder een iconieke Inuit-kajak en bijkomende documentatie, aan een delegatie van de Canadese bisschoppenconferentie. Volgens een gezamenlijke verklaring van het Vaticaan en de Canadese kerk vormden de voorwerpen een geschenk en een tastbaar teken van dialoog, respect en broederschap.
Historische context van de collectie
De items maakten deel uit van de etnografische collectie van het Vaticaanmuseum, bekend als het Anima Mundi museum. Deze verzameling heeft voor controverse gezorgd binnen het Vaticaan, vooral in het licht van het grotere debat over de restitutie van culturele goederen die tijdens koloniale periodes van inheemse volkeren zijn weggenomen. De meeste van deze voorwerpen werden in 1925 door katholieke missionarissen naar Rome gestuurd, als onderdeel van een tentoonstelling in de Vaticaanse tuinen, een hoogtepunt van dat jaar’s Heilig Jaar.
Het Vaticaan benadrukt dat de objecten destijds “geschenken” waren aan paus Pius XI, bedoeld om de wereldwijde invloed van de kerk, haar missionarissen en de inheemse gemeenschappen die zij evangeliseerden, te vieren. Historici, inheemse groepen en deskundigen vragen echter al lang of deze voorwerpen echt vrijwillig werden afgestaan, vooral gezien de machtsdynamiek binnen katholieke missies van die tijd. Tijdens die jaren hielpen geestelijken van katholieke ordes de Canadese overheidsbeleid te handhaven, dat gericht was op het dwingen van inheemse volkeren tot assimilatie – wat door de Canadese Waarheids- en Verzoeningscommissie als ‘culturele genocide’ werd gekwalificeerd.
Confiscatie van culturele en spirituele voorwerpen
Een onderdeel van dat beleid was de confiscatie van voorwerpen die werden gebruikt in inheemse spirituele en traditionele rituelen, zoals in 1885 de verbanning van de potlatch, een ceremoniële bijeenkomst die diep geworteld is in de cultuur van de First Nations. Deze voorwerpen belandden in musea in Canada, de Verenigde Staten, Europa en bleven ook in privécollecties bestaan.
Verhoogde onderhandelingen over teruggave
De gesprekken over het teruggeven van de artefacten versnelden nadat paus Franciscus in 2022 in gesprek ging met inheemse leiders die naar het Vaticaan waren gereisd om zijn excuses aan te bieden voor de rol van de kerk in het beheer van de rampzalige residentiële scholen in Canada. Tijdens hun bezoek toonden de leiders interesse in enkele voorwerpen uit de collectie, waaronder een Inuit-kajak, wampum-gordels, oorlogsklonen en maskers, en verzochten ze om terugkeer.
Later verklaarde paus Franciscus dat hij terugkeer van de voorwerpen wilde ondersteunen, op een geval-tot-gevalbasis, en zei: “Waar het mogelijk is om dingen terug te geven, en waar het nodig is om een gebaar te maken, is dat beter.”
De symboliek en de betekenis van de terugkeer
Op zaterdag gaf het Vaticaan tijdens het Heilig Jaar de voorwerpen terug, precies honderd jaar na de eerste tentoonstelling in 1925. In een gezamenlijke verklaring benadrukten zij dat dit een daad was van kerkelijk delen, waarbij de Successor of Peter de gemeente in Canada de artefacten toevertrouwt, die getuigen van de ontmoetingen tussen geloof en culturen van de inheemse volkeren. De Canadese katholieke hiërarchie heeft zich geëngageerd om te zorgen dat de voorwerpen ‘correct worden beschermd, gerespecteerd en bewaard.’
De voorwerpen worden eerst overgebracht naar het Canadese Museum voor Geschiedenis in Gatineau, Quebec, waar experts en inheemse groepen zullen proberen de herkomst van elk object te traceren tot de specifieke gemeenschap. Vervolgens wordt bepaald wat ermee moet gebeuren, aldus eerdere officiële mededelingen.
Het verwerken van het koloniale verleden van de kerk
Als onderdeel van haar bredere proces van reflectie op haar koloniale verleden, heeft het Vaticaan in 2023 officieel afstand gedaan van de ‘Doctrine of Discovery.’ Dit waren theorieën die werden ondersteund door pauselijke bullies uit de 15e eeuw, waarmee de bezetting van inheemse landerijen werd gelegitimeerd en die de basis vormen voor sommige eigendomswetten tegenwoordig. Deze verklaring was een historische erkenning van de medeplichtigheid van het Vaticaan aan koloniale misstanden, al werd nagelaten expliciet de pausenbullen te herroepen.
Het Vaticaan vermeldde in haar verklaring dat de terugkeer van de artefacten een afsluiting markeert van de ‘reis’ die door paus Franciscus werd gestart, en refereerde daarbij aan de afwijzing van de Doctrine of Discovery in 2023.
