Na ruim vier eeuwen krijgt een van de beruchtste figuren uit de wereldgeschiedenis eindelijk een gezicht: wetenschappers hebben met digitale technieken het gezicht van Ivan de Verschrikkelijke gereconstrueerd. En eerlijk — het resultaat roept vragen én nieuwsgierigheid op.
Hoe Ivan IV een gezicht kreeg
De Braziliaanse grafisch ontwerper Cicero Moraes — bekend van zijn digitale reconstructies van onder meer historische beroemdheden en verloren gewaande mummies — stortte zich dit keer op Ivan IV. Voor wie de Russische geschiedenis niet paraat heeft: de vorst, beter bekend als Ivan de Verschrikkelijke, regeerde met harde hand en liet in zijn paranoia duizenden mensen liquideren. In 1581 sloeg hij in woede zelfs zijn eigen zoon dood. Ivan overleed in 1584, dus het is 440 jaar geleden dat iemand hem in levende lijve zag.
Van opgraving tot digitale bust
Voor deze reconstructie gebruikte Moraes data uit een Sovjet-opgraving van Ivan’s graf, uitgevoerd door onderzoeker Michail Gerasimov. Daarbij kwam veel relevante informatie naar boven — van bijzonderheden over Ivan’s schedel tot opmerkelijke resten in zijn lichaam. “Uit het onderzoek bleek dat Ivan waarschijnlijk een ongeordend leven leidde met veel overmatig eten en alcohol. Dat heeft zijn gezondheid geen goed gedaan,” vertelt Moraes in een recente YouTube-video.
Ook troffen onderzoekers destijds opvallend veel kwik in zijn resten aan — wat volgens Moraes stof gaf tot speculatie over mogelijke vergiftiging. Maar waarschijnlijker is, gezien de toenmalige gewoonten, dat kwik diende als behandeling tegen een ziekte. Over medische experimenten gesproken…
Het proces achter het gezicht
Gewapend met deze historische en medische gegevens bouwde Moraes aan de digitale Ivan. Met behulp van levende ‘donoren’ werd de huid op verschillende plekken van het gereconstrueerde gezicht gesimuleerd. Vervolgens werd er net zo lang digitaal geschaafd tot de afmetingen klopten met die van de tsaar zelf.
“Het eindresultaat is eigenlijk een optelsom van alle data,” aldus Moraes. Zo werd het beeld gevormd van een man met een kalend hoofd, grijzende baard — en een blik waarin je nog steeds het leiderschap vermoedt waar keizers mee opstaan.
Niet alleen monsterlijk?
Opvallend detail: tijdens zijn research stuitte Moraes op bronnen die het beeld van de ‘vreselijke’ vorst nuanceren. “Sommigen zeggen dat hij zijn bijnaam te danken heeft aan zijn tegenstanders, en dat zijn reputatie daardoor flink overdreven is.” Een klassiek gevalletje reputatie en realiteit, als u het mij vraagt.
Wat hebben we eraan in Nederland?
Los van de smeuïge geschiedenisles — zoiets spreekt voor zich als je aan de keukentafel in Amsterdam-Noord ineens over Russische tsaren begint — biedt deze reconstructie ook een uniek inkijkje in hoe wetenschap, technologie en zelfs psychologie samenkomen. Denk aan de technieken die hier zijn ingezet: forensische data, 3D-modellering en ouderwets speurwerk. Best een onderwerp om tijdens een etentje bij Loetje of De Pijp iets over te vertellen.
Zou u hem herkennen op straat?
Het gezicht van Ivan de Verschrikkelijke is nu niet langer alleen mythe, maar digitaal tastbaar gemaakt. In zekere zin verandert dit niet alleen ons beeld van een controversieel vorst, maar laat het ook zien dat wetenschap en publieke nieuwsgierigheid vaak hand in hand gaan — tot over de eeuwen heen. Vraagt u zich af bij welke historische figuur wij dit kunstje hierna willen zien? Ik gok op een digitale Willem van Oranje…
