De gedachte om even aan een duizenden jaren oud lichaam te snuffelen klinkt in eerste instantie allesbehalve aantrekkelijk. Toch hebben wetenschappers uit pure nieuwsgierigheid en in naam van de wetenschap precies dat gedaan — en de uitkomst was behoorlijk anders dan verwacht.
Cecilia Bembibre, hoofd onderzoeker aan het Institute for Sustainable Heritage van University College London, vertelt: “In films en boeken loopt het meestal slecht af voor iedereen die aan een mummie ruikt. Wij waren echter echt verrast door hoe aangenaam de geuren waren.”
Van wijnproeverij tot mummiegeur: hout, kruiden en bloemen
Woody, kruidig en zelfs een vleugje zoet: dat waren de meest gehoorde omschrijvingen toen negen verschillende mummies werden onderworpen aan een geurpanel. De panelleden — deels wetenschappers, deels getrainde ‘neus’ — gaven toe dat het experiment soms meer leek op een wijnproeverij dan op wetenschappelijk werk. Er werden ook subtiele bloemige tonen opgemerkt, waarschijnlijk afkomstig van harsen uit dennen- en jeneverbessen die gebruikt werden bij de balseming.
Waarom ruiken mummies niet naar de dood?
Voor deze studie, gepubliceerd in de Journal of the American Chemical Society, maakten de onderzoekers geen gebruik van invasieve technieken: de mummies, opgeslagen of tentoongesteld in het Egyptisch Museum in Caïro, bleven intact. Dankzij gevoelige apparatuur konden ze luchtmoleculen meten die vrijkwamen uit de sarcofagen — een soort odor-scan, zonder aanraken.
Het doel? Achterhalen of geuren afkomstig waren uit het object zelf, uit pesticiden voor conservering, of misschien van schimmels en bacteriën. Matija Strlič, hoogleraar scheikunde in Ljubljana, geeft toe dat hij zich zorgen maakte: “We vreesden resten van ontbinding of microbieel verval aan te treffen, maar dat bleek niet het geval! Dat zegt veel over hoe goed de mummies in dit museum bewaard zijn gebleven.”
Wist u dat geur status verklapte in het oude Egypte?
Tijdens het mummificeren was geur letterlijk van levensbelang. Oliën, harsen en balsems waren bedoeld om niet alleen het lichaam, maar ook de ziel te beschermen — met een prettige geur als teken van zuiverheid en goddelijkheid. Alleen farao’s en de elite zijn zo luxueus gebalsemd. Als het naar bederf rook, was er sprake van corruptie of onzuiverheid.
Meer dan geschiedenis: een nieuw tijdperk voor musea
Wat dit onderzoek zo uniek maakt, is dat geur misschien meer onthult dan we dachten. Strlič: “Met onverwachte analyses — zoals van de geuren — kunnen we achterhalen uit welke sociale klasse een mummie kwam. Dat is waardevol, niet alleen voor conservatoren, maar ook voor curatoren en archeologen in het Allard Pierson of Rijksmuseum van Oudheden.”
Barbara Huber, postdoc aan het Max Planck Instituut in Duitsland en betrokken bij vergelijkbaar onderzoek, benadrukt wel dat geuren in de loop van duizenden jaren veranderen. “Verdamping, oxidatie — zelfs het klimaat en de manier waarop ze opgeslagen zijn — zorgen ervoor dat de originele geur misschien verloren is gegaan. Maar toch geeft het veel info over bescherming voor de toekomst.”
De geur van de eeuwigheid — letterlijk
Huber ontwikkelde samen met een parfumeur laatst nog het parfum “Scent of Eternity”, gebaseerd op analyses van balsemingresten uit een pot van een adellijke Egyptische dame. Dat parfum was te ruiken in het Deense Moesgaard Museum — een ware hit onder nieuwsgierige bezoekers.
De huidige onderzoekers willen nu iets soortgelijks doen: zogenaamde “smellscapes” maken op basis van hun data — geuren uit het verleden nabootsen voor nieuwe museumervaringen. Zo krijgt u straks niet alleen een blik achter glas, maar letterlijk een vleugje geschiedenis onder de neus.
Ruiken aan het verleden: meer dan een gimmick
Musea in Nederland — denk aan het Nationaal Museum van Wereldculturen — krijgen steeds vaker kritiek dat alles op afstand blijft. Bembibre: “Je bekijkt het achter glas, zonder echt contact. Ruiken is een directe manier van beleven, en misschien snappen we zo het verleden veel beter dan alleen met onze ogen.”
Kortom: de volgende keer dat u in Leiden of Amsterdam langs een mummie loopt, bedenk dan — misschien ruikt u iets wat 5.000 jaar geleden als luxe werd beschouwd. En dat is tegenwoordig wel een ‘museumtip’ waard.
