Voortgang in de onderhandelingen
Volgens president Donald Trump bevinden Rusland en Oekraïne zich momenteel dichter bij vrede dan ooit tevoren. Na dagen van intensieve besprekingen, worden er door de Verenigde Staten, Oekraïne en Europese leiders aanzienlijke vooruitgang gevierd, terwijl Trump aandringt op een akkoord dat nog voor Kerstmis een einde moet maken aan de oorlog die het Kremlin heeft ontketend. Hoewel er opvallende verschuivingen zichtbaar zijn in de standpunten van Washington en Kiev, blijven er grote vragen bestaan. Een belangrijke is of Moskou opnieuw een duidelijk weigering zal uitspreken om enige betekenisvolle concessies te doen.
Zijn veiligheidsgaranties en territoriale vraagstukken
De Verenigde Staten hebben Oekraïne nu de stevige veiligheidswaarborgen aangeboden waar Kyiv al lange tijd op hoopte. Toch blijft de toekomst van strategisch belangrijke gebieden aan de oostelijke frontlinie onduidelijk en cruciaal voor het algehele conflict. Na gesprekken met Trump’s speciale gezant Steve Witkoff, schoonzoon Jared Kushner en Europese leiders in Berlijn, vertelde de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy maandag dat Kyiv nu een garantie aangeboden kreeg die vergelijkbaar is met de NAVO-artikel 5-deterrentie. Deze bepaling stelt dat een aanval op één lid wordt beschouwd als een aanval op allen, en zou op wettelijk bindende wijze door het Amerikaanse Congres worden goedgekeurd.
De inhoud en betekenis van de veiligheidswaarborgen
Zelenskyy gaf aan dat de laatste versie van het voorstel nog niet ‘perfect’ was, maar wel ‘zeer werkbaar’. Tijdens de onderhandelingen had Oekraïne zijn langlopende wens om lid te worden van de NAVO laten varen. Deze garanties worden door een Amerikaanse functionaris beschouwd als ‘de grootste overwinning tot nu toe voor Oekraïne en Europa’, hoewel deze niet onvoorwaardelijk zullen blijven. Volgens deze bron verwacht men dat Rusland deze garanties uiteindelijk zal accepteren als onderdeel van het uiteindelijke akkoord.
Het is voor Zelenskyy van groot belang dat elk akkoord concrete veiligheidswaarborgen bevat om toekomstige aanvallen van Rusland te voorkomen. Deze kwestie speelt al jaren, sinds Rusland in 2014 de Krim annexeerde — in strijd met het Budapest Memorandum, dat de soevereiniteit van Oekraïne garandeerde in ruil voor het afstand doen van kernwapens.
Europese en Amerikaanse plannen
Europese leiders suggereerden dat hun landen een ‘multinationale kracht’ zouden kunnen leiden, ondersteund door de VS, die zou helpen bij de heropbouw van Oekraïense strijdkrachten, het bewaken van de luchtruimen en het beveiligen van zeeën. Naast militaire ondersteuning werd ook gesproken over een controlemechanisme dat onder Amerikaanse leiding zou staan voor het monitoren en verifiëren van een eventuele wapenstilstand.
Pal na het gesprek met Trump en Zelenskyy verklaarde de Amerikaanse president dat men zich nu dichter bij een akkoord bevindt dan ooit tevoren. Het Witte Huis heeft nog geen verdere reactie gegeven op vragen van NBC News over de voortgang van de onderhandelingen.
De sceptische blik van Rusland
Het Kremlin lijkt echter weinig enthousiast over de voortgang. Volgens Christopher Tuck, een expert in conflicten en veiligheid aan King’s College London, is de kans klein dat Vladimir Poetin akkoord zal gaan met deze overeenkomsten. De voorgestelde clausules zouden in tegenspraak zijn met herhaalde Russische standpunten over wat acceptabel is voor het oplossen van het conflict.
John Lough, hoofd buitenlandbeleid bij het think tank Centrum voor Nieuwe Euraziëstrategieën, benadrukt dat een multinationale missie een ‘rode lijn’ is voor Poetin. Daarnaast zal Rusland waarschijnlijk afwijzend staan tegenover een Amerikaans geleid controlemechanisme en mogelijk eisen stellen aan de wapensystemen die Oekraïne mag gebruiken.
De Russische vice-minister van Buitenlandse Zaken Sergei Rjabkov liet maandag weten dat hoewel Rusland en de VS misschien ‘op het punt staan’ een deal te sluiten, het opstellen van een akkoord met buitenlandse troepen op Oekraïens grondgebied onacceptabel is voor Moskou.
Het toekomstbeeld voor Oekraïnes oostelijke regio
De toekomstige status van Oost-Oekraïne blijft een ongemakkelijke kwestie. Poetin beweert dat Rusland op het slagveld wint, waardoor hij weinig motivatie ziet om te onderhandelen. Hij eist dat Oekraïne afstand doet van de gehele Donbas-regio, hoewel Kyiv nog steeds controle heeft over een deel ervan en Zelenskyy heeft laten weten dat hij dat nooit zal toestaan.
Zelenskyy wees erop dat de Amerikanen proberen tot een compromis te komen door een ‘vrije economische zone’ in de Donbas te ondersteunen. Toch benadrukte hij dat zo’n zone niet onder Russische controle mag komen. Terwijl Trump heeft gesteld dat Oekraïne territorium zou moeten afstaan, is het onduidelijk hoe dit compromis eruit zou kunnen zien of of Moskou erin meegaat.
Volgens een Amerikaanse functionaris heeft de VS Zelenskyy enkele ‘inspirerende ideeën’ gegeven en zullen zij er na ontvangst van zijn reactie met Rusland en Europa over spreken. Zelenskyy zei dat de nieuwe voorstellen binnenkort aan Rusland zullen worden gepresenteerd.
Wanneer het gaat om de door de Amerikanen gesuggereerde veiligheidswaarborgen, zei de woordvoerder Dmitry Peskov dat Rusland deze nog niet had gezien. Hij herhaalde dat Moskou een alomvattend vreedzaam akkoord wil, niet een korte wapenstilstand rond Kerstmis zoals Kyiv voorstelde.
Peskov stelde dat Rusland geen wapenstilstand wil die Oekraïne een adempauze geeft en het conflict verlengt. Toch wijst Tuck erop dat de veiligheidsgarantieregelingen de druk op Rusland verhogen door een bredere eensgezindheid tussen Oekraïne en het Westen te impliceren over de vorm van een akkoords.
