De terugkeer naar de onderhandelingstafel
President Donald Trump en zijn Oekraïense tegenhanger, Volodymyr Zelenskyy, gaan op zondag opnieuw samen in onderhandeling. Ze worden geconfronteerd met een moeilijk en bekend traject: het zoeken naar een pad om het conflict tussen Rusland en Oekraïne te beëindigen. Sinds Trump in januari zijn tweede ambtstermijn begon, hebben de leiders elkaar drie keer ontmoet. Elke ontmoeting werd voorafgegaan door hoge verwachtingen, maar resulteerde zelden in concrete doorbraken. Soms leek het zelfs alsof de onderhandelingen de situatie verder verslechterden.
Vorige ontmoetingen en de huidige context
Een bijeenkomst in februari in het Witte Huis eindigde in conflict en mislukte in het leveren van de door Trump beloofde doorbraak. Tijdens de volgende bezoek van Zelenskyy aan het Witte Huis in augustus, werden Europese leiders uitgenodigd om hun stem te laten horen in de toch al moeizame onderhandelingen. Sindsdien blijft Europa meestal buitengesloten tijdens hoge-ambtelijke gesprekken, omdat Rusland vasthoudt aan haar maximale eisen. Recent lijken signalen uit Oekraïne op te duiden dat Kiev mogelijk bereid is een compromis met Moskou te zoeken.
De standpunten van Zelenskyy en de recente voorstellen
Op zondag plaatste Zelenskyy via Telegram dat “veel kan worden besloten voor het nieuwe jaar,” maar dat “de uiteindelijke beslissingen afhangen van onze partners.” Hij stelde vorige week nieuwe elementen voor aan het onderhandelingsplatform. Deze omvatten het mogelijk terugtrekken van Oekraïense troepen uit delen van het oosten, zonder dat deze gebieden als Russisch territorium worden erkend. In de plaats zou een gedemilitariseerde zone worden ingesteld. Deze voorstellen waren eerder als rode lijnen beschouwd tijdens vredesbesprekingen; Zelenskyy was aanvankelijk niet bereid om troepen uit de door Rusland bezette regio’s, het industriële hartland in het oosten van Oekraïne, terug te geven.
De rol van Amerikaanse veiligheidsgaranties
Een cruciaal punt voor Zelenskyy is de vraag of de Verenigde Staten garanties geven voor de veiligheid van Oekraïne. Hij benadrukte tijdens een gesprek met journalisten via WhatsApp dat het vooral afhangt van de Amerikaanse president. Zelenskyy zei: “Voor ons is het zeer belangrijk dat er een signaal komt dat we bindende veiligheidswaarborgen willen.” Hij voegde eraan toe dat de aard van de garanties sterk afhankelijk is van de bereidheid van president Trump.
De geschiedenis van veiligheidsgaranties en de huidige situatie
Oekraïne’s geschiedenis illustreert de risico’s van vertrouwen op dergelijke garanties. Het Budapest Memorandum uit 1994, ondertekend door Oekraïne, de VS en Rusland in ruil voor het afstaan van nucleaire wapens, verplichtte de betrokken landen de territoriale integriteit van Oekraïne te respecteren. Toen Rusland in 2014 de Krim annexeerde en delen van Oost-Oekraïne binnenviel, werd deze overeenkomst gebroken. Vervolgens volgde de grootschalige invasie bijna vier jaar geleden, waardoor het conflict in Europa de dodelijkste sinds de Tweede Wereldoorlog werd.
De stand van de hoop op vrede en de positie van Rusland
Het is onduidelijk of Zelenskyy’s optimisme algemeen wordt gedeeld. Tijdens ontmoetingen met Europese leiders en de Canadese premier Mark Carney op zaterdag, toonden ze eensgezindheid, maar een doorbraak lijkt nog ver weg. Europese leiders spreken van een “gedeeld doel,” maar recente geschillen zijn ontstaan over plannen om Russische bezittingen aan Oekraïne over te dragen. Ondertussen blijven de houding en acties van Rusland en Zelenskyy’s aanbod complex en tergend langzaam.
Putin’s harde positionering en de mogelijke territoriale wisseltransacties
Volgens het bericht van de krant Kommersant, zou Vladimir Putin openstaan voor het ruilen van territoria die door Russische troepen worden gecontroleerd, maar hij blijft strikt vasthouden aan volledige controle over de regio Donbas. Putin zou hebben aangegeven dat “Donbas van ons is,” en dat hij bereid is tot territoriale uitwisselingen buiten dat gebied, hoewel dat niet uitgesloten wordt. Het blijven van de harde eisen door Putin staat op gespannen voet met Zelenskyy’s streven naar vrede.
De uitdagingen en de recente militaire ontwikkelingen
Ondanks de mogelijkheid van gedemilitariseerde zones, lijkt er geen overeenstemming te bestaan tussen Oekraïne en de VS over de vraag of delen van Donbas worden afgestaan. De afgelopen dagen heeft Rusland aanvallen uitgevoerd in Kyiv, waarbij twee burgers werden gedood en tientallen gewond raakten. Zelenskyy beschuldigt Putin ervan niet geïnteresseerd te zijn in vrede en haar doel is het verlengen van het conflict en het veroorzaken van meer lijden in Oekraïne.
De reactie van de Verenigde Staten en plannen voor de toekomst
De voormalige Amerikaanse president Donald Trump heeft zich niet publiekelijk uitgesproken over het laatste aanbod van Zelenskyy. Toen hem werd gevraagd over Zelenskyy’s bezoek, zei hij simpelweg: “We zullen zien wat hij heeft.” Daarnaast geeft een Oekraïense functionaris aan dat in de voorbereidingen voor de bijeenkomst op zondag, naast veiligheidsgaranties ook economische hervormingen en wederopbouw op de agenda staan. Er wordt ook gesproken over een gezamenlijke persconferentie, niet per se om nieuwe aankondigingen te doen, maar om de uitkomsten te bespreken.
De verwachting van een nieuwe stap
Het blijft de verwachting dat de ontmoeting op zondag enige nieuwe impulsen kan opleveren. Na jaren van impasse en meer dan een miljoen doden, wordt het op prijs gesteld dat het gesprek nu meer inhoud krijgt, vooral vanuit Europees en Oekraïens perspectief. Moritz Brake, een senior fellow aan het Center for Advanced Security, Strategische en Integratiesstudies, stelde dat Zelenskyy duidelijk heeft gemaakt dat hij bereid is te compromitteren, vooral als dat toekomstige stabiliteit en Amerikaanse veiligheidswaarborgen kan garanderen. Echter, de vraag blijft of Rusland bereid is toe te geven aan een eerlijk vredeplan, onder acceptabele voorwaarden voor Oekraïne. Op dit moment is dat nog niet zichtbaar.
