De achtergrond en veranderingen in de politieke situatie van Zelenskyy
Toen Volodymyr Zelenskyy voor het laatst de Oekraïners bijeengeroepen had om op hem te stemmen, was hij nog een politiek nieuwkomer. Als voormalig komiek was hij enthousiast om zijn land te transformeren en wilde hij met Rusland in dialoog gaan om een langdurig conflict te beëindigen.
Zes jaar later, door de volledige invasie van het Kremlin, bevindt Zelenskyy zich in een andere positie. Hij wordt nu geconfronteerd met druk uit de Verenigde Staten om nieuwe verkiezingen uit te schrijven, terwijl hij tegelijkertijd probeert te navigeren door de Amerikaanse aandrang voor een vredesakkoord dat de toekomst van Oekraïne zou kunnen bedreigen.
Reacties van wereldleiders en de juridische situatie
President Donald Trump uitte deze week zijn frustratie over de beperkte vooruitgang in de vredesbesprekingen. Hij bekritiseerde Zelenskyy omdat hij volgens hem “oorlog gebruikt om geen verkiezingen te houden.” Deze retoriek wordt door Moskou aangegrepen om het Oekraïense bestuur “illegitiem” te verklaren en het onderhandelen onmogelijk te maken.
Momenteel is het niet legaal om verkiezingen te organiseren omdat Oekraïens recht dat verbiedt tijdens de staat van oorlogsrecht. Desalniettemin lijkt Zelenskyy nu bereid te zijn om zich aan bepaalde afspraken te houden, hoewel de risico’s groot blijven, vooral door de hevige gevechten aan het front en de Russische luchtaanvallen op Oekraïne’s steden.
Voorwaarden voor mogelijke verkiezingen
Zelenskyy gaf aan dat Oekraïne geen zwakke positie moet innemen, zodat niemand het ontbreken van verkiezingen als argument kan gebruiken tegen het land. Hij stelde dat verkiezingen binnen 60 tot 90 dagen mogelijk zouden kunnen zijn, mits de bondgenoten van Oekraïne kunnen helpen bij het waarborgen van de veiligheid op het terrein.
Het was gepland dat Oekraïne begin 2024 een presidentsverkiezing zou houden, maar deze werd uitgesteld nadat er na de inval van Rusland in februari 2022 de noodtoestand werd afgekondigd.
Na de opmerking van Trump heeft Zelenskyy de parlementariërs gevraagd om voorstellen voor te bereiden die de juridische kaders voor verkiezingen kunnen aanpassen. De kernvragen blijven echter de veiligheid en het functioneren van het leger.
Veiligheid en logistieke uitdagingen
Hoe kan Kyiv garanderen dat stemmers niet getroffen worden door een plotselinge raketaanval of drones? Russische aanvallen overbruggen vaak urenlange duisternis in Oekraïense steden, wat stemmen en telling bemoeilijkt.
“Bij verkiezingen komen altijd grote menigten,” zegt politieke analist Volodymyr Fesenko. “Wat doe je bij alarmsignalen en het beschermen van stembiljetten? Als een sirene afgaat, pak je dan snel protocollen en vlucht je naar een schuilplaats? Hoe moet dat praktisch werken?”
Het Witte Huis heeft niet gereageerd op vragen van NBC News over mogelijke hulpaanbiedingen van de VS.
Daarnaast moet Oekraïne regelen hoe de honderden duizenden soldaten op het front kunnen stemmen. Het zou mogelijk zijn dat sommige soldaten worden afgelost en in veiligere gebieden stemmen, maar gezien de lage mankracht en de strategische posities, brengt dat risico’s met zich mee.
Voorstellen voor een tijdelijke wapenstilstand
Zelenskyy heeft opgeroepen tot een staakt-het-vuren tijdens de verkiezingen, maar het Kremlin verwierp dat voorstel meteen. Moskou weigert een volledig wapenstilstand te accepteren vóór een vredesakkoord is bereikt.
Zonder een onderbreking van het geweld, zouden meer dan 800.000 militairen niet kunnen stemmen, aldus Yevheniia Kravchuk, parlementariër namens Zelenskyy’s partij. Ze voegt toe dat het voor stemmedewerkers onveilig is om op de frontlijn te werken, waar drone-aanvallen met FPV-technologie mogelijk dodelijk kunnen zijn.
Kravchuk wijst op de verschillende Oekraïense presidenten sinds Vladimir Poetin in 2000 aan de macht kwam. “Oekraïners begrijpen dat tijdens de oorlog de eerste prioriteit overleven is en het land te behouden,” aldus Kravchuk.
Interne politieke situatie en publieke opinie
Zelenskyy heeft ook te maken met binnenlands politieke druk, onder meer door een corruptieschandaal. Toch lijken zelfs zijn tegenstanders sceptisch over het organiseren van verkiezingen tijdens de oorlog.
Een verlenging van minstens zes maanden na het einde van het oorlogsrecht zou nodig zijn om vrij en eerlijk verkiezingen mogelijk te maken, volgens oppositiekamerlid Ivanna Klympush-Tsintsadze. “Het is echter nu onmogelijk om deze plannen te realiseren, omdat het conflict nog lang niet voorbij is,” zei zij in een WhatsApp-bericht.
Daarnaast wonen miljoenen Oekraïners in het buitenland of zijn ze intern ontheemd door het conflict. Het vaststellen wie stemrecht heeft en hoe ze bereikt kunnen worden, vormt een enorme logistieke uitdaging, aldus Fesenko.
Volgens een enquête in september door het Kyiv International Institute of Sociology vindt 63% van de Oekraïners dat verkiezingen pas na een definitief vredesakkoord en het einde van de oorlog georganiseerd moeten worden. Slechts 11% steunt het houden van verkiezingen nu, zonder wapenstilstand.
Kandidaten en politieke toekomst
Als er binnenkort verkiezingen komen, is er volgens Fesenko slechts één uitdager voor Zelenskyy: generaal Valeriy Zaluzhnyi, de voormalige opperbevelhebber.
Zaluzhnyi bleef populair nadat hij de Oekraïense strijdkrachten door een groot deel van de oorlog leidde. Hij werd in 2024 ontslagen door Zelenskyy en dient nu als ambassadeur in Groot-Brittannië. Hoewel Zelenskyy’s positie door het corruptieschandaal is verzwakt, blijft hij samen met Zaluzhnyi de voornaamste kanshebber, aldus Fesenko. “Het zijn vooral deze twee,” zegt hij. “De rest heeft veel lagere ratings.”
Marketingexpert Ivan Datsko zei woensdag tegen NBC News vanuit Kyiv dat “in het vierde jaar van de oorlog iedereen gebroken is.” Hij gelooft dat verkiezingen mogelijk zijn, maar alleen onder de voorwaarde van een staakt-het-vuren. “Geen raketten, geen drones — en omstandigheden die het veilig maken voor onze soldaten om te wisselen. En natuurlijk moeten alle Oekraïners die het land verlaten hebben, ook de gelegenheid krijgen om te stemmen,” aldus Datsko.
“Als aan al deze voorwaarden voldaan wordt, kan dat een belangrijke stap zijn naar echte vredesonderhandelingen,” voegde hij toe. “Eerst stilte aan het front, dan verkiezingen, en daarna een overeenkomst die Oekraïne beschermt tegen toekomstige agressie en ons een kans op vrede en normaal leven geeft,” zei hij.
Russisch en Oekraïens standpunt over verkiezingen
Rusland beschuldigt Zelenskyy ervan vast te houden aan de macht. Vorige maand zei Poetin dat het ondertekenen van een vredesakkoord met Zelenskyy “zinloos” zou zijn omdat Zelenskyy zijn legitimiteit zou hebben verloren, onder meer omdat hij te “bang” was om opnieuw te lopen. Het Kremlin verklaarde vrijdag dat Zelenskyy’s bereidheid tot een verkiezing mogelijk de laatste poging is om het conflict te beperken voordat een dieper vredesakkoord wordt bereikt — iets dat Moskou frequent afwijst.
Andere landen hebben verkiezingen uitgesteld in oorlogstijd, en de democratische legitimiteit van leiders wordt vaak zwakker naarmate die verder worden uitgesteld, maar het organiseren van verkiezingen moet ook praktisch haalbaar blijven, zegt Janina Dill, expert in internationaal recht en hoogleraar wereldwijde veiligheid aan de Universiteit van Oxford.
Zij voegt toe dat oproepen tot verkiezingen niet mogen worden gebruikt om Oekraïense autonomie en doorzettingsvermogen te ondermijnen tijdens de strijd om het voortbestaan van de staat.
