Beginnend met de gevangenisstraf
Op dinsdag is voormalig Braziliaans president Jair Bolsonaro begonnen met een gevangenisstraf van 27 jaar wegens het leiden van een couppoging. Deze gebeurtenis verraste velen in het Zuid-Amerikaanse land, die niet verwacht hadden dat hij ooit in de cel zou belanden. De zaak wordt door rechter Alexandre de Moraes van het Hooggerechtshof begeleid. Hij heeft bepaald dat Bolsonaro in voorlopige hechtenis blijft, nadat hij zaterdag voorafgaand aan zijn proces was gearresteerd.
Reacties en protesten
Na het bekendmaken van de beslissing verzamelden supporters en tegenstanders zich voor het hoofdkantoor van de federale politie. Sommigen riepen op tot de vrijlating van Bolsonaro, terwijl anderen hun steun uitspraken door te proosten op zijn gevangenisstraf. De rechterlijke beslissing leidde tot gemengde reacties: de aanhangers uitten hun loyaliteit, anderen uitten hun ongenoegen of veroordelen hem.
Zijn verblijf in de politiegevangenis
Bolsonaro verbleef sinds augustus onder huisarrest en werd zaterdag gearresteerd nadat hij probeerde zijn enkelband te breken. Hij wees hallucinaties aan als oorzaak, een verklaring die door de rechter in de arrestatieorder werd afgewezen. Tijdens zijn detentie zal Bolsonaro geen contact hebben met andere gevangenen in hetzelfde gebouw; zijn cel meet ongeveer 12 vierkante meter en beschikt over een bed, een privébadkamer, airconditioning, een televisie en een bureau. Rechters en artsen kunnen hem vrij bezoeken, terwijl anderen toestemming moeten krijgen van het Hooggerechtshof.
Hogere rechtbank oordeelt over beroep en legaliteit
Rechter de Moraes bevestigde dinsdag dat Bolsonaro’s verdediging alle beroepsmogelijkheden had uitgeput. Zijn advocaten blijven echter bezwaar maken en willen vanwege de slechte gezondheid van Bolsonaro blijven pleiten voor huisaanklachten. De rechter had eerder al negatief geoordeeld, maar dat besluit kan opnieuw worden herzien indien de omstandigheden veranderen. Volgens de rechter bestaat er geen juridische mogelijkheid tot een nieuw beroep.
Volgens het strafrecht van Brazilië had Bolsonaro mogelijk overgeplaatst kunnen worden naar een gevangenis in de stad of een militaire faciliteit. De eerder genoemde veroordeling van Bolsonaro en zijn medeplichtigen volgt op een plan om de democratie te ondermijnen, inclusief plannen om de president Lula, vice-president Geraldo Alckmin en rechter de Moraes te vermoorden. Het complot omvatte ook het aanzetten tot opstand in 2023.
De president werd ook schuldig bevonden aan het leiden van een gewapende criminele organisatie en het proberen te ondermijnen van het democratische rechtsstelsel met geweld. Bolsonaro ontkent altijd dat hij iets verkeerd heeft gedaan.
Verdeelde reacties en publieke vertoningen
Bij het politiebureau uitten ongeveer een dozijn Bolsonaro-aanhangers in de nationale kleuren geel en groen verdriet en vragen aan het Congres om een amneste (genade) voor Bolsonaro en zijn bondgenoten. Sommigen uitten daarbij beledigingen richting rechter de Moraes, de media of Lula-supporters. Enkele propageerden ook hulp van voormalig Amerikaans president Donald Trump.
Elaine Leandro, een fervent Bolsonaro-supporter van 61 jaar, zei: “Ik ben verontwaardigd. Dit is de beste president uit mijn leven, mijn vriend. Dit is een grote onrechtvaardigheid.” Ze zei dat ze dagelijks naar het politiebureau zou blijven gaan totdat Bolsonaro vrijgelaten wordt. Ze uitte haar woede over de rechter en zei: “Ik haat je, Alexandre de Moraes. Jij verdient de hel.”
Anderzijds toonde Sao Paulo’s raadslid Keit Lima, 34 jaar, meer optimisme. Zij bracht champagne mee en deelde het met andere Afro-Braziliaanse vrouwen die vanuit een protest in Brasilia in de gevangenis vierden dat Bolsonaro gevangen zat. “Vandaag kunnen we ademhalen en blijven strijden voor onze democratie,” aldus Lima. “Onze democratie is jong, maar we willen dat ze lang blijft bestaan.”
In andere steden in Brazilië baden supporters voor de voormalige president, terwijl tegenstanders feestvierden.
Andere veroordeelden en lopende processen
Naast Bolsonaro zijn ook andere betrokkenen veroordeeld: generaal Augusto Heleno en generaal Paulo Sérgio Nogueira, beiden verbonden aan het leger, werden overgebracht naar militaire faciliteiten in Brasilia om hun straf te ondergaan. Oud-minister van justitie Anderson Torres zit momenteel vast in de Penitentiërij Papuda, eveneens in Brasilia. Admiraal Almir Garnier wordt ondergebracht bij NAVO-faciliteiten. Bolsonaro’s vicepresident en voormalig minister van defensie Walter Braga Netto blijft in militaire gevangenissen in Rio de Janeiro.
De rechter bevestigde eveneens dat parlementslid en voormalig hoofd van Braziliaanse inlichtingendiensten Alexandre Ramagem in de Verenigde Staten op vrije voeten is. De rechter beval ook dat de voorzitter van het lagerhuis, Hugo Mota, Ramagem zijn zetel ontnemt. Hoewel Mota de mogelijkheid heeft om een amneste voor Bolsonaro via stemming te laten gaan, werd recentelijk duidelijk dat grote kans bestaat dat zo’n voorstel wordt verworpen door de Hoge Raad.
Politieke en buitenlandse implicaties
Ondanks zijn veroordeling blijft Bolsonaro een belangrijke figuur in de Braziliaanse politiek. Volgens een uitspraak van het Braziliaanse electorale hof mag hij tot minstens 2030 niet voor het hoogste kantoor kandidaat stellen. Zijn gevangenisstraf zou dat zelfs kunnen verlengen tot 2033. Opiniepeilingen tonen dat Bolsonaro, indien hij zich kandidaat kan stellen, deel zou kunnen nemen aan de verkiezingen volgend jaar.
De relatie tussen Brazilië en de Verenigde Staten is gespannen gebleven. Bolsonaro, een bondgenoot van voormalig president Trump, noemde het proces tegen hem een “hatsjacht”. Hierop verhoogde de Amerikaanse regering in juli de importtarieven op Braziliaanse exportproducten met 50%, hoewel deze maatregel later werd teruggedraaid.
De VS handhaafden ook sancties tegen de rechter de Moraes en andere Braziliaanse functionarissen. De steunmaatregelen voor Bolsonaro hadden echter niet het gewenste effect; de rechtszaak ging door en Lula’s populariteit steeg doordat veel mensen geloofden dat hij Braziliaanse soevereiniteit verdedigde.
Niet de eerste voormalige president die gevangenisstraf uitzit, want ook Michel Temer (2016–2018) en Lula (1990–1992) zaten al eens in gevangenschap. Fernando Collor de Mello, president tussen 1990 en 1992, zit onder huisarrest wegens corruptie.
Bolsonaro is de eerste die wordt veroordeeld wegens het proberen van een staatsgreep.
