Het begon allemaal in 1739 met een bijzondere vondst in de Engelse Midlands: het eerste Romeinse dodecaëder. Sindsdien zijn er meer dan 120 van deze bizarre bronzen objecten opgedoken in de voormalige noordwestelijke provincies van het Romeinse Rijk. Opvallend: elk exemplaar dateert uit de late 2e tot en met de 4e eeuw. Waarvoor dienden ze? Zelfs in 2025 hebben onderzoekers daar nog geen duidelijk antwoord op gevonden.
Wat maakt de Romeinse dodecaëder zo raadselachtig?
Elk dodecaëder bestaat uit twaalf vijfhoekige vlakken — allemaal met een verschillend formaat gat erin. De hoeken zijn versierd met kleine bolletjes, waardoor het haast lijkt op een virusmodel uit een modern laboratorium. Het formaat varieert nogal: sommige passen met moeite in uw handpalm, andere zijn formaatje grapefruit.
In 2023 werd er in Norton Disney (Lincolnshire) een perfect bewaard gebleven exemplaar uit de bodem gehaald. Volgens Richard Parker van de lokale archeologiegroep was het object na zo’n 1.700 jaar verrassend intact — geen krasje, geen missend stukje metaal — het lijkt wel alsof de tijd hem heeft ontzien.
Overal gevonden, nergens uitgelegd
Wat het mysterie groter maakt: deze objecten zijn gevonden van Oostenrijk tot Frankrijk en Luxemburg, maar niet in Italië zelf. Klassiek archeoloog Michael Guggenberger suggereerde daarom dat ze wel eens een Keltische oorsprong kunnen hebben gehad — mogelijk verspreid binnen de uitgestrekte grensgebieden van het rijk.
Daarnaast doken de dodecaëders op de meest uiteenlopende plekken op: in mannen- én vrouwengraven, maar ook tussen het afval. Door het ontbreken van afbeeldingen of beschrijvingen in de klassieke literatuur is het gissen naar hun functie.
Van wapen tot dobbelsteen: ruim 50 theorieën
Geen ander Romeins voorwerp heeft zoveel theorieën opgeleverd als de dodecaëder — de teller staat anno nu op minstens vijftig uiteenlopende voorstellen. Enkele serieuze suggesties op een rij:
- Meetinstrument voor het bepalen van afstanden
- Kandelaar (maar waar zijn dan de sporen van vuur?)
- Religieus attribuut voor priesteressen of druïdes
- Spel of dobbelsteen
- Amulet of talisman tegen kwade invloeden
Het kosmische symbool volgens Guggenberger
Toch denken veel experts dat het om meer dan een gebruiksvoorwerp gaat. De buitengewone precisie waarmee ze zijn gemaakt en het gebrek aan slijtage wijzen niet op dagelijkse toepassing. “Er ging veel tijd, energie en vakmanschap in zitten — dit was geen werktuig voor alledaags gebruik,” aldus de Norton Disney groep.
Guggenberger verbindt het dodecaëder juist aan de Griekse filosofie. Plato en Pythagoras koppelden vaste meetkundige vormen aan de vier elementen: tetraëders stonden voor vuur, octaëders voor lucht, icosaëders voor water en hexaëders voor aarde. Het dodecaëder stond symbool voor het universum. in zekere zin een driedimensionale weergave van iets ongrijpbaars: de kosmos en diens orde.
Een ritueel object?
In 1966 werd in Duitsland een dodecaëder samen met een stafvormig bot gevonden in het graf van een vrouw. Dit zou kunnen duiden op een functie als ritueel sieraad of scepter bij druïden — hoewel onomstotelijk bewijs daarvoor ontbreekt.
Voor nu lijkt de meest waarschijnlijke verklaring van Guggenberger het meest tastbaar: de dodecaëder was waarschijnlijk een allesomvattend kosmisch symbool. Misschien zelfs een amulet, bedoeld om te beschermen of geluk te brengen in een onzekere wereld.
Blijvend mysterie, blijvende fascinatie
heel eerlijk: het ontbreken van een sluitende verklaring maakt deze objecten alleen maar intrigerender. Of u nu kunstliefhebber bent, hobby-archeoloog of gewoon nieuwsgierig naar het verleden — de Romeinse dodecaëder blijft tot op de dag van vandaag tot de verbeelding spreken.
