Huidige stand van zaken en de impact van de top
De weg naar vrede in Oekraïne blijft ondanks optimistische berichten van diplomatieke bijeenkomsten moeizaam, met nog steeds de aanwezigheid van diverse “prikkelpunten”, zoals president Donald Trump ze noemde. Na zijn vergadering met de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy in Florida bleef de situatie onduidelijk, omdat er geen doorbraken werden gemeld, hoewel beide partijen wel een positieve sfeer probeerden te behouden. Volgens Trump bevinden de onderhandelingen zich in een laatste fase, ondanks dat de Kremlin vasthoudt aan haar strikte territoriale eisen.
Na bijna drie uur besloten gesprekken op het Mar-a-Lago landgoed verlieten beide leiders de locatie en concludeerden dat ze “zeer dicht” bij een akkoord waren, en dat ze zich op “90%” van de weg naar overeenstemming bevonden. De resterende “één of twee zeer prikkelende kwesties”, aldus Trump, zullen bepalen of een overeenkomst haalbaar is tussen Kiev en Moskou.
Vooruitgang en bediscussieerde garanties
In een communicatie met journalisten via WhatsApp op maandag schetste Zelenskyy een belangrijk punt waarop er schijnbaar vooruitgang was geboekt. Hij gaf aan dat Trump nu voorstellen deed voor wettelijk bindende veiligheidswaarboden voor Oekraïne, die een duur van 15 jaar hadden. Trump zou echter de voorkeur geven aan garanties die tot wel vijftig jaar geldig zouden blijven.
Zelenskyy verklaarde dat hij Trump had geïnformeerd dat Oekraïne al bijna 15 jaar in oorlog was, met verwijzingen naar de annexatie van de Krim door Rusland in 2014 en de steun aan pro-Russische separatisten in het oosten, voorafgaand aan de volledige invasie in 2022. Trump zou hebben aangegeven dat hij bereid was garanties op langere termijn te overwegen, inclusief monitoring en aanwezigheid van bondgenoten in het kader van een vredesregeling.
Ondanks dat Oekraïne positief leek over het voorstel om zijn veiligheid te waarborgen, werden er slechts beperkte details bekendgemaakt. Het was onduidelijk hoe Rusland op dit voorstel zou reageren.
Terughoudendheid over territoriale kwesties
Ook bleek dat de status van belangrijke gebieden nog steeds niet is opgelost. De controle over de regio Donbas en de Zaporozje nuclear centrale blijven belangrijke knelpunten in het door Trump voorgestelde vredesplan van twintig punten. Dit plan, dat een aangepaste versie is van het oorspronkelijke Amerikaanse voorstel, is in de loop van weken intensieve diplomatie doorgevoerd.
Oekraïne behoudt momenteel controle over een deel van Donbas en heeft aangegeven dat het die regio niet wil prijsgeven. Rusland verlangt echter volledige controle over het gebied, een eis waar president Vladimir Poetin niet op lijkt te willen toegeven. De Zaporozje centrale, Europa’s grootste kerncentrale, wordt momenteel bezet door Rusland, maar beide partijen willen daarin de controle houden.
Verschillende Amerikaanse onderhandelaars hebben eerder het idee van een “vrije economische zone” in Donbas geopperd. Zelenskyy verklaarde maandag dat er nog geen concreet concept was ontwikkeld en dat de Oekraïense samenleving betrokken moet worden bij een dergelijke overeenkomst. Hij suggereerde dat het hele vredesplan met twintig punten in Oekraïne via een referendum zou moeten worden goedgekeurd, wat volgens hem een wapenstilstand van ten minste 60 dagen zou vereisen.
Moskou heeft het streven naar tijdelijke staakt-het-vuren afgewezen en benadrukt dat alleen een permanente vrede acceptabel is, een positie die Trump zondag leek te begrijpen.
Beide leiders en de rol van diplomatie
Voor Trump de top met Zelenskyy bij het begin plaatsvond, had hij telefonisch overleg met Vladimir Poetin dat meer dan twee uur duurde. Zelenskyy meldde dat Trump tijdens dat telefoongesprek het 20-puntenplan met de Russische leider punt voor punt had besproken. De Kremlin-woordvoerder Dmitry Peskov bevestigde maandag dat de situatie dichterbij een vrede kwam en herhaalde dat Oekraïne volledig uit Donbas moet terugtrekken.
Poetin kreeg tijdens een televisiebijeenkomst updates over de militaire situatie en beweerde dat Russische troepen klaar stonden om het gehele Donbasgebied te “bevrijden”. Dit soort agressieve retoriek herhaalt hij sinds het begin van de onderhandelingen, met de dreiging dat hij elk gebied met geweld zou kunnen innemen als de diplomatieke inspanningen zouden mislukken.
Peskov vertelde dat een vervolg gesprek tussen Trump en Poetin in de nabije toekomst gepland staat, waarna de resultaten van de top tussen Trump en Zelenskyy geëvalueerd kunnen worden. Er was op dat moment geen sprake van een direct contact tussen Poetin en Zelenskyy.
Trump uitte zijn vertrouwen in de bereidheid van Poetin om vrede te sluiten, terwijl Zelenskyy sceptisch bleef. De Oekraïense president benadrukte dat het belangrijk is dat de woorden en daden van de Russische leider overeenstemmen.
